Η Αναρχικη Διεθνης [1872 - 1877] και η αποσυνθεση του αναρχικου κινηματος

Μια μικρη εισαγωγη

Το κεφαλαιο απο το βιβλιο του Ουιλιαμ Φοστερ “Η ιστορια των τριων διεθνων”.

Μια συνοπτικη παρουσιαση της παρακμης και της αποσυνθεσης του αναρχικου κινηματος οταν αυτο αποσπαστηκε απο την μαρξιστικη εργατικη διεθνη, αποπειραμενο να οργανωσει την δικη του διεθνη πανω στις δικες του θεωρητικες βασεις.

Ο Μπακουνιν που ειναι και το κεντρικο προσωπο των εξελιξεων στον αναρχικο τομεα εκεινης της εποχης, στο συνεδριο της Βασιλειας (1869 - το 4ο συνεδριο της Διεθνους) συσπειρωνει γυρω του τους λεγομενους “κολλεκτιβιστες” εναντιον των μαρξιστων εργατων, τοσο σε θεματα οργανωσης της Διεθνους οσο και θεωρητικα. Οι αναρχικοι του μπακουνιν που ειχαν προσφατα διαλυσει το δικο τους οργανο, τη “Διεθνη Συμμαχια της Σοσιαλιστικής Δημοκρατιας” - η απλα Συμμαχια- προκειμενου να ενταχθουν στην Διεθνη, στην ουσια ακολουθουν φραξιονιστικη πορεια, ακολουθωντας και προωθωντας το προγραμμα της Συμμαχιας, το οποιο μεταξυ αλλων, τασσεται εναντιον της πολιτικης οργανωσης και δρασης και υπερ της πληρους αυτονομιας των κατα τοπους επιτροπων.

Ο μπακουνιν “για την πραγματοποίηση αυτου του προγραμματος υπολογιζε κυριως στους διανοουμενους, τους φοιτητες και το λουμπεν προλεταριατο . Καταδικαζε ολοκληρη σχεδον την εργατικη ταξη ονομαζοντας την συντηρητικη εργατικη αριστοκρατια.”

Δεν ειναι καθολου τυχαιο φυσικα, οτι οι ιδεες των αναρχικων και του μπακουνιν ειχαν περαση στις πιο καθυστερεμενες βιομηχανικα χωρες, οπως η ισπανια και η ιταλια, το βελγιο αλλα μερος των γαλλων εργατων, στα “ριζοσπαστικα μικροαστικα στρωματα”, καθως και σε πιο ανεπτυγμενες χωρες αλλα μεταξυ των πιο καταπιεσμενων εργατων, οπως στους μεταναστες εργατες του Σικαγο.

Κατα τον Μαρξ το προγραμμα αυτο δεν ηταν παρα ενα “«συνοθυλευμα» απαρχαιωμενων κοινοτυπιων, κενης φλυαριας, κομπολοι επιτηδευμενων εννοιων πού προκαλουν ανατριχιλα, χυδαιο αυτοσχεδιασμο που δεν επιδιωκει αλλο τιποτε απο την προσκαιρη εντυπωση . . .”

“Το προγραμμα του ηταν ενα επιπολαιο στα βιαστικά απο δω και κει μαζεμενο ανακατωμα :

ισοτητα των ταξεων ( ! ) καταργηση του κληρονομικου δικαιωματος σαν αφετηρια του κοινωνικου κινηματος (σαιν - σιμονικη ανοησια), αθεισμος που επιβαλλεται στα μελη σα δογμα κλπ.”

Οι αναρχικοι εναποθετωντας ολες τους τις ελπιδες στην διαχρονικη τους πανακεια – την εξεγερση- και ταυτοχρονως αρνουμενοι την οποιαδηποτε πολιτικη οργανωση και διεκδικηση, ως “μερικη”, θα τεθουν σταδιακα στο περιθωριο των εξελιξεων στους αγωνες της εργατικης ταξης, και εν τελει θα αποδιοργανωθουν και ως θεωρητικο ρευμα.

Ειναι χαρακτηριστικο το γραμμα του Μπακουνιν προς τους φιλους του κατα την αποχωρηση του απο την Ομοσπονδια του Γιουρα το 1873: “Δεν είμαι παρά ένας αστός, γράφει στους φίλους του, και ως τέτοιος δεν θα ήξερα να κάνω τίποτα άλλο ανάμεσά σας παρά προπαγάνδα [...] Έχω αυτή την πεποίθηση ότι ο καιρός των μεγάλων θεωρητικών διαλόγων πέρασε. Στα τελευταία εννέα χρόνια αναπτύξα μες στους κόλπους της Διεθνούς περισσότερες ιδέες που δεν θα έπρεπε για να σώσουµε τον κόσµο, αν μόνες οι ιδέες μπορούσαν να τον σώσουν, και προκαλώ τον οποιοδήποτε να βρει μια νέα. Ο καιρός δεν είναι πια στις ιδέες είναι στα γεγονότα και στις πράξεις.” Οπως επισης το γραμμα του μετα την αποτυχια της Παρισινης Κομμουνας, οπου απογοητευμενος πλεον γενικα απο τις διαφορες αποτυχημενες εξεγερσεις και πραξικοπηματα που προσπαθησαν να οργανωσουν οι αναρχικοι αναφερει πως “ο γαλλικος λαος δεν ειναι πια επαναστατικος”.

Και ομως εν αντιθεσει με οσα αναφερει ο ιδιος ο Μπακουνιν, το μεγαλυτερο μειονεκτημα των αναρχικων ηταν ακριβως η ελλειψη μιας συνεκτικης και επαναστατικης θεωριας, ικανης να οργανωσει και να καθοδηγησει νικηφορα το προλεταριατο, μεσα στις διαφορες συγκυριες, αγωνες, και αντιθεσεις του καιρου του. Η παραδοχη πως “αρκετα ειπωθηκαν, τερμα πια τα λογια, καιρος για πραξεις” δειχνει ακριβως αυτην την διαχρονικη αντιληψη μεσα στα αναρχικα κινηματα, οπου θεωρουν πως ολα τα θεωρητικα και οργανωτικα ζητηματα ειναι πλεον λυμενα απο καιρο, και πως το μονο που λειπει ειναι ταχα καποια “σαρωτικη εξεγερση” η οποια θα επιτρεψει στις μαζες να “αυτοοργανωθουν” αυθορμητα, αναρχικα παντα εννοειται, σε αυτονομες κολλεκτιβες.

Τελικα στο 5ο Συνέδριο της Διεθνους στη Χαγη, (2-7 σεπτεμβριου 1872), οι εργατες της ομοσπονδιας του Γιουρα (η αναρχικη σεκτα της διεθνους, που περιλαμβανει και τον Μπακουνιν) προσερχεται για να προτεινει, “εναντια σε καθε εξουσιαστικη ταση μεσα στη διεθνη” την διαλυση του κεντρικου συμβουλιου της Διεθνους, και καθε αλλης εξουσιας. Διαγραφεται ο Μπακουνιν, και ακολουθει το συνεδριο του Σαιντ Ιμιε οπου και θα γεννηθει η αναρχικη διεθνης.

Η ΑΝΑΡΧΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ

Οι μπακουνινιστές αρνούνταν να αναγνωρίσουν ότι οι αποφάσεις του Συνεδρίου τής Χάγης με τις όποιες διαγράφτηκαν ό Μπακούνιν και οι άλλοι αναρχικοί ηγέτες για την αποσυνθετική τους δράση στη Διεθνή, δηλώνοντας ότι με τις αποφάσεις αυτές και με τη μεταφορά τής έδρας στη Νέα Υόρκη ουσιαστικά αυτοδιαλυόταν ή Διεθνής Ένωση των Εργατών, οι μπακουνινιστές συνέχιζαν τη δράση τους μέσω τής οργάνωσής τους, ισχυριζόμενοι ότι αυτή ήταν πραγματικά ή Διεθνής "Ένωση των Εργατών. Κατά συνέπεια στα επόμενα λίγα χρόνια υπήρχαν δύο διεθνείς πού και οι δύό τους έφερναν το ίδιο όνομα και πού ή καθεμιά τούς ισχυριζόταν, ότι αντιπροσωπεύει τούς εργάτες όλου του κόσμου. Οι δύό οργανώσεις διεξάγανε σκληρό αγώνα μεταξύ τους. Ή μαρξιστική θέση αναπτύχθηκε στην μπροσούρα « Ή Συμμαχία τής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και ή Διεθνής Ένωση των Εργατών» γραμμένη από τον "Ενγκελς και τον Πωλ Λαφάργκ και η αναρχική θέση εκτέθηκε στην μπροσούρα «Μια συνωμοσία ενάντια στη Διεθνή Ένωση των Εργατών», γραμμένη από τον Μπακούνιν. 

Το Συνέδριο του Σαίντ - Ιμιέ

Λίγες μέρες ύστερα από τον τερματισμό των εργασιών του 5ου Συνεδρίου τής Διεθνούς Ένωσης των Εργατών πού συνήλθε στη Χάγη οι αντιπολιτευόμενες αναρχικές δυνάμεις οργάνωσαν ένα συνέδριο στο Σαίντ Ιμιέ τής Ελβετίας.

Αυτό ήταν στην πραγματικότητα συνέχιση και επέκταση τής συνδιάσκεψης τής Ομοσπονδίας του Γιούρα τής Ελβετίας, πού είχε συνέλθει στην πόλη αυτή. Το διεθνές Συνέδριο των αναρχικών συνήλθε από τις 15 ως τις 131 17 τον Σεπτέμβρη.

Ό Στέκλοφ απαριθμεί ως έξης τις αντιπροσωπείες πού πήραν μέρος : Ισπανία: 4, Ιταλία: 6, Ελβετία: 2, Γαλλία: 2, Ενωμένες Πολιτείες: 1. Ό αντιπρόσωπος Λεφρανσαί εκπροσωπούσε τα αμερικανικά τμήματα άρ. 3 και 22, πού είχαν αποσπαστεί από την καθοδήγηση τον μαρξιστών.

Ή ομάδα αυτή συνήλθε σε συνέδριο και ισχυριζόταν, ότι αντιπροσωπεύει τη Διεθνή και δρα στο όνομά της. Ήταν η παλιά «συμμαχία» με καινούργιο κοστούμι.

Στο συνέδριο του Σαίντ Ιμιέ οι αναρχικοί, πού τη φορά αυτή δεν ενοχλούνταν από την παρουσία των μαρξιστών, απέρριψαν επίσημα τις αποφάσεις του Συνεδρίου τής Χάγης και άρχισαν να σκαρώνουν τη νέα Διεθνή καθ' ομοίωση τού Μπακούνιν.

Το συνέδριο «αρνήθηκε κατηγορηματικά το δικαίωμα των γενικών ή περιοχικών συνεδρίων να θεσμοθετούν και αποφάσισε ότι τα συνέδρια αυτά δεν έχουν άλλο καθήκον από του να εκφράζουν τούς πόθους, τις ανάγκες και τις ιδέες του προλεταριάτου σε διάφορες περιοχές ή χώρες, έτσι πού οι ιδέες αυτές να μπορούν να εναρμονιστούν και ενοποιηθούν... Σε καμιά περίπτωση ή πλειοψηφία ενός συνεδρίου δεν μπορεί . . . να επιβάλει τη θέλησή της στη μειοψηφία».

Αυτή ήταν ή θεωρία του «κέντρου αλληλογραφίας και στατιστικής», πού τόσο ένθερμα προπαγάνδιζαν οι αναρχικοί αντιπρόσωποι στο συνέδριο τής Διεθνούς, θεωρίας πού μεταβαλλόταν σε πραγματικότητα. Σ' ένα κατοπινό συνέδριο οι αναρχικοί κατάργησαν για κάμποσο καιρό και το ίδιο το Γενικό Συμβούλιο.

Το Συνέδριο του Σαίντ Ιμιέ διακήρυξε ότι «η αυτονομία και ή ανεξαρτησία των τμημάτων και των ομοσπονδιών τής Εργατικής τάξης αποτελεί την ουσιαστική προϋπόθεση τής απελευθέρωσης των εργατών». Επίσης διακήρυξε ότι «η κατάργηση κάθε είδους πολιτικής εξουσίας είναι το πρωταρχικό καθήκον του προλεταριάτου».

Απέρριψε όλες τις μορφές οργάνωσης και πολιτικής δράσης διακηρύσσοντας ότι «οι προλετάριοι όλων των χωρών βλέποντας με περιφρόνηση κάθε συμβιβασμό στην πραγματοποίηση τής κοινωνικής επανάστασης, πρέπει, ανεξάρτητα από την πολιτική τής αστικής τάξης, να δημιουργήσουν την αλληλεγγύη τους στην επαναστατική τους πάλη .

Οι εργάτες έπρεπε τώρα να εκλέξουν ανάμεσα στις δυο αντίπαλες Διεθνείς. Αμέσως ύστερα απ' αυτό προσχώρησε στους αναρχικούς ή βελγική ομοσπονδία. Το παράδειγμά της το ακολούθησε και ή ολλανδική ομοσπονδία. 'Ένα μέρος από τούς Άγγλους πήραν παρόμοια θέση. Αν και ήταν ουσιαστικά οπορτουνιστές τρέιντγιουνιονιστές καθοδηγούνταν μάλλον από τον πόθο τους να συνεχίσουν το φραξιονιστικό αγώνα ενάντια στον Μάρξ παρά από οποιαδήποτε συμπάθεια για τις θέσεις τον αναρχικών σχετικά με την αποκέντρωση, την αυτονομία και το αυθόρμητο.

Οι ομοσπονδίες πού γενικά τάχθηκαν υπέρ τής μαρξιστικής Διεθνούς ήταν οι γαλλικές, γερμανικές, αυστριακές, πολωνικές, δανικές, ουγγρικές και αμερικανικές, πράγμα πού έκανε τον Γαίκ να βγάλει το συμπέρασμα : «"Έτσι ή πλειοψηφία των ομοσπονδιών έμεινε με την παλιά Διεθνή»

Αυτές όμως οι προσχωρήσεις πού παρέμειναν ήταν μάλλον τυπικές παρά πραγματικές. Ή μεταφορά τής Διεθνούς στη Νέα Υόρκη έπεισε τούς μαρξιστές τής Ευρώπης ότι οι μέρες της είχαν τελειώσει. Κατά συνέπεια οι Γερμανοί και άλλοι μαρξιστές, χάνοντας σύντομα το ενδιαφέρον τους για τη Διεθνή, άρχισαν να στρέφουν την προσοχή τους προς τη δημιουργία εργατικών κινημάτων και πολιτικών κομμάτων στις ίδιες τους τις χώρες. Αυτός είναι ό λόγος πού άπότυχε ή απόπειρα των μαρξιστών να συγκαλέσουν ένα συνέδριο τής Διεθνούς στη Γερμανία, το Σεπτέμβρη του 1873.

Ή παρακμή των αναρχικών

Ή μπακουνινική Διεθνής έζησε στην περίοδο 1872 - 1877 . Οι ενέργειες στις όποιες προέβηκαν οι μπακουνινιστές σε διεθνή κλίμακα ύστερα από το 1877 δεν ήταν άλλο τίποτε παρά επιθανάτιοι σπασμοί. Στα 5 αυτά χρόνια οι μπακουνινικοί οργάνωσαν μερικά διεθνή συνέδρια τής λεγόμενης Διεθνούς τους ένωσης των εργατών. Ανάμεσα σ' αυτά ήταν οι συνελεύσεις τής Γενεύης, στα 1873, των Βρυξελλών στα 1874, τής Βέρνης στα 1876 και του Βερβιέ (Βέλγιο) στα 1877. Το τελευταίο φύλλο τού Επίσημου οργάνου τους “Δελτίο τής Ομοσπονδίας του Jura” εκδόθηκε στις 15 του Μάρτη 1878.

Σ' ένα συνέδριο πού συνήλθε στο Λονδίνο τον Ιούλη του 1881 οι αναρχικοί έκαναν μια απεγνωσμένη απόπειρα να αναζωογονήσουν τη διεθνή τους επιρροή. Το αποτέλεσμα ήταν ή λεγόμενη «Μαύρη Διεθνής».'Όλα όμως έμοιαζαν με πυροβολισμούς στον αέρα, γιατί το κίνημα δεν μπόρεσε πια να κερδίσει έδαφος στην Ευρώπη. Είχε όμως σοβαρό αντίχτυπο στις Ενωμένες Πολιτείες.

Στην αρχή ή Διεθνής των αναρχικών είχε λίγους οπαδούς, αν και ό Φόουνερ υποστηρίζει ότι «στα 1875 κιόλας μια ομάδα από Γερμανούς σοσιαλιστές σχημάτισε στο Σικάγο ένα ένοπλο όμιλο πού έγινε γνωστός με την ονομασία «Ένωση για μόρφωση και άμυνα» Σοβαρές συνέπειες είχε στις Ενωμένες Πολιτείες ή σύσταση στο Λονδίνο, στα 1881, τής «Διεθνούς Ένωσης των Εργαζομένων».

Αυτή ή «Μαύρη Διεθνής» βρήκε σοβαρή υποστήριξη στους ξένους εργάτες, ιδιαίτερα στην περιοχή του Σικάγου. Οι εργάτες αυτοί, στην πλειοψηφία τους χωρίς αμερικάνικη υπηκοότητα, πού χρησιμοποιούνταν στις πιο άσχημα πληρωνόμενες δουλειές, υφίσταντο την τρομοκρατία στα εργοστάσια και πλήττονταν πιο βαριά από τις κυκλικές οικονομικές κρίσεις, επηρεάζονταν από την προπαγάνδα των αναρχικών. Σ' αυτό συνέβαλε και ή οπορτουνιστική πολιτική πού εφάρμοζε τότε το σοσιαλιστικό κόμμα εργασίας, πού αρνούνταν να οργανώσει τούς εργάτες για οικονομική πάλη.

Κορυφαία στιγμή αυτού του κινήματος αποτέλεσαν τα τραγικά γεγονότα τής περιόδου τής μεγάλης καμπάνιας τού 1886 για το οχτάωρο, όταν στο συλλαλητήριο τής 4 του Μάη στην πλατεία «Haymarket» του Σικάγου έγινε μια μυστηριώδης έκρηξη βόμβας ύστερα από την οποία τέσσερις ηγέτες των έργατών - ό Άλμπερτ Ρ. Πάρσονς, ό Α. Σπάιες, ό 'Αντολφ Φίσερ καί ό Τζώρτζ Ενγκελ - έπεσαν θύματα μιας δικαστικής σκηνοθεσίας και εκτελέστηκαν βάρβαρα. Ένα άλλο στέλεχος, ό Λ. Λίνγκ «αυτοκτόνησε» κατά τα λεγόμενα τής αστυνομίας και μερικοί άλλοι καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση.

Διεθνή συνέδρια των αναρχικών, με μικρό αριθμό αντιπροσώπων έγιναν επίσης στα 1891, 1893 και 1896, αλλά δεν αποτελούσαν παρά μικρές συγκεντρώσεις αιρετικών.

Στα λίγα χρόνια τής ύπαρξής της (πού χαρακτηρίζονταν από συνεχή παρακμή) ή Διεθνής των αναρχικών έκανε πολύ λίγες μαζικές κινητοποιήσεις. Οι πιο σημαντικές απ' αυτές ήταν οι επαναστατικές απόπειρες στην Ισπανία και την Ιταλία στα 1873 και 1874. Οι αναρχικοί ισχυρίζονταν ότι είχαν στη Βαρκελώνη, το κυριότερο τους προπύργιο, κάπου 50.000 μέλη. Ή χώρα βρίσκονταν σε επαναστατικό αναβρασμό πού τελικά οδήγησε στην εγκαθίδρυση τής ισπανικής δημοκρατίας στα 1873.

Λόγω των απολιτικών προκαταλήψεων τους οι αναρχικοί δεν έπαιξαν οργανωμένο ρόλο σ' αυτό το λαϊκό κίνημα. Κατόρθωσαν ωστόσο, στις συνθήκες τής δυσαρέσκειας πού επικρατούσε στις μάζες, να κηρύξουν γενική απεργία σε μερικές πόλεις, πού όμως απέτυχε. Στην Ιταλία, πού, την εποχή της ασταθούς πολιτικής κατάστασης στις αρχές τής 8ης δεκαετίας του 19ου αιώνα ήταν κι αυτή μπακουνινικό προπύργιο, οι αναρχικοί οργάνωσαν μέσα σε δύό χρόνια όχι λιγότερα από 60 τοπικά πραξικοπήματα. Ή πιο σημαντική πράξη των αναρχικών ήταν ή απόπειρα εξέγερσης στη Βολωνία τον Ιούλη του 1874, πού απέτυχε όμως πέρα για πέρα.

Ό Κροπότκιν παίρνει τη θέση τον Μπακούνιν

Με κλονισμένη την υγεία του και αποθαρρυμένος από τις αποτυχίες πού είχε στα μεγαλειώδη επαναστατικά του σχέδια ό Μπακούνιν, στα μέσα τής 8ης δεκαετίας αποσύρεται από τη δράση. Ό Μπακούνιν έμεινε ως το τέλος τής ζωής του ασυμφιλίωτος εχθρός του μαρξισμού.

Στο αποχαιρετιστήριο γράμμα προς τούς εργάτες του Jura διακήρυσσε ότι ό σοσιαλισμός του Μάρξ, όχι λιγότερο από τη διπλωματία του Μπίσμαρκ, αποτελούσε ένα κέντρο τής αντίδρασης, πού ενάντια τους οι εργάτες πρέπει να συνεχίσουν να διεξάγουν έναν ακούραστο αγώνα. Ό Μάρξ από την άλλη μεριά, αμφισβήτησε την ειλικρίνεια του Μπακούνιν και τον χαρακτήρισε εχθρό τής εργατικής τάξης.

Στα 1919 βρέθηκαν στα αρχεία της ρωσικής τσαρικής αστυνομίας έγγραφα πού έριχναν άσχημο φως πάνω στο Μπακούνιν. Από τα έγγραφα αυτά αποδείχτηκε ότι ο Μπακούνιν είχε στείλει στα 1851 από τη φυλακή ένα γράμμα στον τσάρο, με σκοπό να πετύχει, μείωση τής ποινής του οπού ονόμαζε τον εαυτό του «αμαρτωλό πού μετανοεί». Ό Μπακούνιν πέθανε την 1 του Ι ο ύ λ η 1876 σε ηλικία 62 χρονών.

Στο αναρχικό κίνημα υπήρχαν τότε μιά σειρά αξιόλογες φυσιογνωμίες ανάμεσα στις οποίες οι Άντμεναρ Σβίτσγκύμπελ από την Ελβετία, ό Ενρίκο Μαλατέστα από την Ιταλία, Domela Nieuwenhuis από την Ολλανδία, ο Ζάκ Γκιγιόμ και ή Έλιζέ Ρεκλύς από τη Γαλλία, ό Σεζάρ ντέ Παέπε από το Βέλγιο, ό Γιόχαν Μόστ από τη Γερμανία και διάφοροι άλλοι. Αλλά τη χλαμύδα του ηγέτη του αναρχικού κινήματος την περιβλήθηκε ένας άνθρωπος σχετικά νέος στον διεθνή αγώνα, ό Ρώσος Κροπότκιν.

Ό Πιότρ Κροπότκιν (1842 - 1921) ήταν πρίγκηπας, μέλος μιας πολύ γνωστής οικογένειας ευγενών τής τσαρικής Ρωσίας. Άνθρωπος με πολλαπλά ενδιαφέροντα ήταν ανάμεσα στ' άλλα και διάσημος γεωγράφος. Εκδήλωνε ενδιαφέρον για το επαναστατικό κίνημα και στα 1872 προσχώρησε στη Διεθνή στην Ελβετία, δημιουργώντας σχέσεις με την πτέρυγα τού Μπακούνιν. Λόγω τής δράσης του ό Κροπότκιν έμεινε μερικά χρόνια φυλακή, ιδιαίτερα στη Ρωσία και τη Γαλλία. Πέθανε στη Σοβιετική 'Ένωση σαν τιμημένος πολίτης, αλλά σα δηλωμένος εχθρός του μπολσεβίκικου συστήματος.

Από τα πολλά του βιβλία το πιο αξιόλογο είναι “Ή Αλληλοβοήθεια - παράγοντας τής εξέλιξης». Ό Κροπότκιν τιτλοφορούνταν κομμουνιστής- αναρχικός. Ανέπτυξε τις αντιλήψεις του Μπακούνιν για την αυθόρμητη επανάσταση και για την αυτόματη εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας πού να στηρίζεται ολοκληρωτικά στην αυτονομία. Ήταν εχθρός των προλεταριακών πολιτικών κομμάτων, τής πολιτικής δράσης και τής διχτατορίας του προλεταριάτου. Γι' αυτόν ό κύριος εχθρός ήταν το κράτος, όχι ή τάξη των καπιταλιστών.

Σύμφωνα με τον Κροπότκιν, στην επαναστατική τους περίοδο οι καπιταλιστές πάλεψαν κι αυτοί ενάντια στο φεουδαρχικό σύστημα και το κράτος. Ο Κροπότκιν είπε : «Σκεφθείτε τούς αγώνες πού ή ίδια ή αστική τάξη χρειάστηκε να διεξαγάγει ενάντια στο κράτος για να πετύχει το δικαίωμα να οργανωθεί σε εμπορικές εταιρίες» '.

Ό Μπακούνιν ήταν άνθρωπος τής δράσης και πήρε μέρος σε εξεγέρσεις, ενώ ό Κροπότκιν, πού έδρασε σε περίοδο μεγαλύτερης σταθερότητας τού καπιταλισμού, αφοσιώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στις έρευνες, στη θεωρία και την προπαγάνδα.

Γιατί ξέπεσε το κίνημα των αναρχικών

Η κύρια αιτία της αποτυχίας και της εξαφάνισης της Διεθνούς των αναρχικών, σε μια περίοδο που η εργατική τάξη έκανε σε πολλές χώρες μεγάλες προόδους, ήταν η θεωρητική της αδυναμία:

• Η αθεράπευτη σχηματοποίηση της προοπτικής της επανάστασης.
• Η λαθεμένη αντίληψή της για την ταξική πάλη.
• Η εσφαλμένη ερμηνεία του ρόλου του κράτους.
• Η μη κατανόηση της πραγματικότητας της δικτατορίας του προλεταριάτου.
• Η υποτίμηση της σημασίας της οργάνωσης και υπερεκτίμηση του αυθόρμητου κινήματος των μαζών.
• Η μη κατανόηση της ανάγκης του έμπρακτου καθημερινού ταξικού αγώνα στις συνθήκες του καπιταλιστικού συστήματος.

Κάτω από το βάρος αυτών των συγχύσεων και αυταπατών, δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση το αναρχικό κίνημα να σημειώσει επιτυχία. Το αναρχικό κίνημα με την αναρχική του Διεθνή, που στήριζε όλες του τις ελπίδες της στην εξέγερση και σχεδόν παραμελούσε τους καθημερινούς αγώνες των εργατών, ήταν καταδικασμένο να μετατραπεί σε μια στενή αίρεση στο περιθώριο του ταξικού αγώνα.

Οι εργάτες των διαφόρων χωρών που ο αριθμός τους και η ταξική τους συνείδηση μεγάλωναν συνεχώς, άρχιζαν να δημιουργούν μαζικά συνδικάτα, πολιτικά κόμματα και συνεταιρισμούς και να διεξάγουν αγώνες για την ικανοποίηση των διάφορων μερικών αιτημάτων τους: δικαίωμα ψήφου, καλύτερους μισθούς, πιο μικρή εργάσιμη μέρα, εργατική νομοθεσία κλπ.

Οι αναρχικοί όμως, με το βλέμμα καρφωμένο στην πανάκειά τους - την εξέγερση - και περιφρονώντας τα μερικά αιτήματα που τα θεωρούσαν σαν εξαπάτηση των εργατών, έμειναν στις περισσότερες περιπτώσεις έξω ή και παίρνανε εχθρική στάση προς το ρωμαλέο ρεύμα της ζωής, του αγώνα και της ανάπτυξης της εργατικής τάξης.

Δε συμμετείχαν παρά σε μικρό βαθμό στις απεργίες και σαμποτάριζαν τον αγώνα των εργατών για εκλογικά δικαιώματα, που συνεχώς δυνάμωνε. Στον προσανατολισμό αυτό εκδηλώνονταν καθαρά ο αιρετικός χαρακτήρας του αναρχικού κινήματος. Ο φυσικός πόθος των ευρωπαϊκών μαζών για πολιτική δράση τα χρόνια αυτά, σε μια στιγμή που το προλεταριάτο δυνάμωνε γρήγορα και κέρδιζε βαθμιαία το δικαίωμα ψήφου, ήταν εξαιρετικά ολέθριος για τους αναρχικούς. Ο πόθος αυτός υπέσκαψε τις ίδιες τις βάσεις του «αντιπολιτικισμού» του Μπακούνιν, που στηριζόταν στο γεγονός, ότι γενικά στις λατινικές χώρες οι εργάτες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου και το προλεταριάτο των χωρών αυτών ήταν σχετικά ολιγάριθμο και δεν μπορούσε να ελπίζει πως θα πετύχει την πλειοψηφία στις εκλογές.

Αυτό ίσχυε και για τη Ρωσία, όπου την 8η δεκαετία ανέπτυξε τη δράση της η τρομοκρατική ναρόντνικη ομάδα «Ναρόντναγια Βόλια», που ήταν έντονα επηρεασμένη από τις αναρχικές ιδέες. Η αιρετική απομόνωση των αναρχικών εντάθηκε σαν συνέπεια του γεγονότος, ότι το καπιταλιστικό σύστημα στην Ευρώπη και τις Ενωμένες Πολιτείες κατόρθωσε σχεδόν να σταθεροποιηθεί στα τέλη της 7ης δεκαετίας και στα κατοπινά λίγα χρόνια στην περίοδο της γρήγορης ανάπτυξής του ο καπιταλισμός απειλούνταν λιγότερο από τις εξεγέρσεις της εργατικής τάξης.

Η καπιταλιστική ανάπτυξη έδωσε γερό χτύπημα στο κίνημα των αναρχικών, που στηριζόταν μονάχα στην προοπτική μιας κοντινής εξέγερσης. Ολα αυτά επιδείνωσαν πάρα πολύ τις καταστροφικές συνέπειες του αναρχικού σεχταρισμού.

Η κατάπτωση της Διεθνούς των αναρχικών ήταν αναπόφευκτη. Ο αναρχισμός, λέγει ο Στάλιν, προβάλλει ιδιαίτερα το άτομο που «η απελευθέρωση αποτελεί, κατά την άποψη του αναρχισμού, το βασικό όρο για την απελευθέρωση των μαζών». Η αντίληψη αυτή αντέταξε τους αναρχικούς στο ρεύμα της ταξικής πάλης.

Από την άλλη μεριά, ακρογωνιαίος λίθος του μαρξισμού «είναι οι μάζες, και η απελευθέρωσή τους αποτελεί, κατά την άποψή του, το βασικό όρο για την απελευθέρωση του ατόμου». Χάρη σ' αυτήν την αντίληψη οι μαρξιστές ακολουθούσαν το ρεύμα του ταξικού αγώνα.

Διακηρύχνοντας την ατομική τρομοκρατία (ο αναρχισμός) αποσπά την προσοχή του προλεταριάτου από τις μεθόδους της οργάνωσης και της πάλης των μαζών. Αποκρούοντας τη δικτατορία του προλεταριάτου στο όνομα μιας "αφηρημένης ελευθερίας", ο αναρχισμός στερεί το προλεταριάτο από το σοβαρό και οξυμένο όπλο

Η αποσύνθεση του Αναρχισμού

Άπό το 1870 ως το 1889 το αναρχικό κίνημα όχι μόνο ξέπεσε από οργανωτική άποψη και από την άποψη τής επίδρασής του στις εργαζόμενες μάζες, αλλά, σαν συνέπεια τής πρακτικής του αποτυχίας, αποσυντέθηκε και από θεωρητική άποψη.

Φθάνοντας σε πολιτικό αδιέξοδο, το κίνημα άρχισε να αποσυντίθεται σε μερικές θεωρητικές τάσεις και ομάδες, πού βρίσκονταν περισσότερο ή λιγότερο σε σύγκρουση μεταξύ τους.

Μία τέτοια εσωτερική αίρεση ήταν ή λεγόμενη αίρεση των «φιλοσοφικών» αναρχικών ή «ατομικιστών». Αυτοί δανείστηκαν τις πολιτικές τους αντιλήψεις από τη θεωρία του αρχαίου Ελληνα φιλόσοφου Ζήνωνα (400 π.χ.) και ιερά τους βίβλος ήταν το έργο του Μαξ Στίρνερ (Γκάσπαρ Σμιτ 1806 — 1856) “Το άτομο και ή ιδιοκτησία του” [σ. Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και ως “Ο μοναδικός και το δικό του”] . Οι «φιλοσοφικοί» αναρχικοί μεταβλήθηκαν σε μικροαστούς επαναστάτες του καφενείου, σε ριζοσπάστες μποέμ πού φλυαρούν για την επανάσταση, πού δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να την εμποδίζουν. Ή τάση αυτή εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα.

Για λίγο καιρό εκδηλώθηκαν ανάμεσα στους αναρχικούς ισχυρές τρομοκρατικές τάσεις. Οι τρομοκράτες ήταν απελπισμένα στοιχεία, πού βλέποντας πώς οι ελπίδες μιας μαζικής εξέγερσης χάνονται, προσπαθούσαν με δολοφονίες των ηγετών των κρατών να εφαρμόσουν τη θεωρία τής «έμπραχτης προπαγάνδας» και έτσι να βάλουν τις μάζες σε κίνηση με τολμηρές πράξεις πού κάνουν ατομικοί ήρωες.

Για το λόγο αυτό οι αναρχικοί κατηγορήθηκαν, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, για διάφορες απόπειρες με βόμβες και για τη δολοφονία προσωπικοτήτων πριν και ύστερα από το 1900. Ανάμεσα στις πράξεις αυτές ήταν ή απόπειρα δολοφονίας του Γερμανού Κάιζερ στα 1878, ή έκρηξη βόμβας στην πλατεία «Haymarket» στα 1886 (πού είναι σχεδόν βέβαιο ότι ήταν σκηνοθεσία τής αστυνομίας),. Ή απόπειρα ενάντια στο Φρίκ στη διάρκεια τής απεργίας των εργατών εξόρυξης σιδήρου στο Χόουμστήντ στα 1892, ή απόπειρα με βόμβες στη γαλλική Βουλή στα 1893, ή δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου του 2ου στη Ρωσία (1881). του προέδρου τής Γαλλίας Καρνό (1894), τής αυτοκράτειρας "Ελισάβετ τής Αυστρίας (1898), του βασιλιά τής Ιταλίας Ουμβέρτος (1900) και του προέδρου Μάκ Κίνλεϊ των Ενωμένων Πολιτειών (1901). Το τρομοκρατικό πνεύμα ανάμεσα στους αναρχικούς καταπνίγηκε εξαιτίας τής τρέλας των ίδιων τους των πράξεων·

Αναπτύχθηκε και μια τρίτη αναρχική τάση, πού είναι ή πιο σοβαρή από την άποψη τής γενικής φιλοσοφίας του αναρχισμού. Ή τάση αυτή ήταν των αναρχικών εργατών, πού πολύ πιο πρακτικοί από τούς μικροαστούς διανοούμενους αναρχικούς, προσάρμοσαν τον αναρχισμό στο συνδικαλιστικό κίνημα. Ή προσαρμογή όμως αυτή είχε σαν επακόλουθο μια σημαντική ατόνηση των αναρχικών αρχών, γιατί ή συνδικαλιστική πειθαρχία, ακόμα και στις αυτόνομες άναρχο συνδικαλιστικές ενώσεις, έρχεται σε αντίφαση με τις αναρχικές ιδέες για ατομικισμό, και ή αναρχοσυνδικαλιστική αντίληψη για τη μελλοντική κοινωνία, που ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με ένα είδος συνδικαλιστικού κράτους, είναι διαμετρικά αντίθετη μέ τις αντικρατικές αντιλήψεις τού αναρχισμού.

Οι εργάτες δημιούργησαν έτσι το ισχυρό άναρχοσυνδικαλιστικό ρεύμα, πού αργότερα θα παίξει σημαντικό ρόλο σε πολλές χώρες και πού μ' αυτό θα ασχοληθούμε πλατύτερα σε άλλο κεφάλαιο.

Οι αρχές αυτής τής τάσης στο συνδικαλιστικό κίνημα, τού αναρχοσυνδικαλιστικού αυτού τρειντγουνιονισμού, παρατηρήθηκαν από τα πρώτα κιόλας συνέδρια τής 1ης Διεθνούς κι ή τάση αυτή έγινε πιο έκδηλη με την άνοδο τού διεθνούς εργατικού κινήματος, για να αποβεί το κυριότερο ρεύμα του αποσυντιθέμενου αναρχισμού.